راستی: «قصهگویی دیجیتال» آشتی بین فناوری و سنت قصهگویی است/ فرهنگ استفاده از ابزار و امکانات دیجیتال
حسین راستی از اعضای «گروه قصهگویی دیجیتال شهرزاد» ضمن معرفی تکنیک قصهگویی دیجیتال گفت: «قصهگویی دیجیتال» علاوه بر گسترش فرهنگ استفاده صحیح از ابزار و امکانات دیجیتال، در ترویج خواندن موثر است.
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- زمانی که فناوری با خلاقیت بشری پیوند می‌خورد مرز آن حتی به عالم خیال نیز راه پیدا می‌کند. قصهگویی دیجیتال از پدیده‌های جدید در عالم فناوری و قصهگویی است. قصهگویی دیجیتال نخستین‌بار با شعار «هر آدمی قصه‌ای است برای گفتن و شنیده شدن» در کتابخانه و موزه ملی ملک برگزار شد. حسین راستی از اعضای «گروه قصهگویی دیجیتال شهرزاد» همراه دو تن دیگر از همکارانش مرجان فروغی و لاله خسروی تجربه قصهگویی دیجیتال را برای مخاطبان خود خلق کردند. درباره مفاهیم، تکنیک‌ها و تعریف قصهگویی دیجیتال با وی به صحبت نشسته‌ایم.
آقای راستی «قصهگویی دیجیتال» چه تعریفی دارد؟
در یک تعریف کلی، قصهگویی دیجیتال یا " Digital Storytelling" زیر شاخه‌ا‌ی از رسانه‌های دیجیتال است که به هر فرد امکان ارائه قصه خود را در دنیای دیجیتال با استفاده از نرم‌افزارهای مربوط می‌دهد. قصهگویی دیجیتال همان استراتژی شناخته شده در قصهگویی به شکل سنتی را پیش می‌گیرد. یک قصه دیجیتال همانند قصه به شکل معمول، شامل بخش‌های زمینه‌چینی، بروز بحران، نقطه اوج یا گره‌گشایی، فرود و نتیجه‌گیری است. قصه‌های دیجیتالی به‌طور معمول برداشت شخصی افراد از دامنه نامحدود موضوعات را در برمی‌گیرد. می‌توان گفت انعطاف، تنوع و دسترسی آسان سه ویژگی برجسته قصه‌های دیجیتالی به شمار می‌آیند. بدین ترتیب در قصهگویی دیجیتال برخلاف شیوه‌های پیشین، مرز میان مخاطب، خواننده، مصرف‌کننده، گوینده، نویسنده، تولیدکننده تاحد زیادی کم‌رنگ می‌شود و مشارکت میان مخاطب و صاحب اثر به سطح حداکثر و تعامل می‌رسد.
اپلیکیشن‌های مختلفی برای تولید قصه دیجیتال قابل استفاده است. علاقه‌مندان به این شاخه از قصهگویی می‌توانند با گوشی همراه هوشمند خود و انواع اپلیکیشن‌های موجود در بازار به تولید قصه دیجیتال اقدام کنند. نصب نرم‌افزار، فرآیند جستجو در فضای مجازی به فراگیران آموزش داده می‌شود.
پیوند قصهگویی با فناوری روز به چه ابزار یا سخت‌افزاری نیاز دارد؛ به‌‌عبارت دیگر «قصهگویی دیجیتال» دارای چه مشخصات فنی است؟ آیا نرم‌افزار مشخصی در جریان این قصهگویی استفاده می‌شود؟
قصهگویی دیجیتال همانند سایر رسانه‌های دیجیتال بستری آسان و قابل دسترس برای تولید و انتشار دارد و فضایی تعاملی و بی‌واسطه را برای مخاطبان ایجاد می‌کند. امکانات و تجهیزات مورد نیاز برای تولید یک قصه دیجیتال بسیار متنوع است و طیف این تجهیزات از ساده‌ترین ابزار همچون موبایل و اپلیکیشن‌های کاربردی و آسان تا نرم‌افزارهای پیشرفته صدا‌گذاری و تدوین است. برای تولید یک قصه دیجیتال دانش اولیه رایانه‌ای الزامی است. یک قصه دیجیتال از بخش‌های مختلفی از جمله صدا، موسیقی و تصویر تشکیل شده است. نرم‌افزارهای مورد استفاده در قصهگویی دیجیتال بنا به تکنیک اجرا، شامل نرم‌افزارهای ویرایش عکس ،انیمیشن، نرم‌افزارهای ویرایش فیلم و تنظیم صدا است.
بنابراین یک علاقه‌مند و البته آشنا با ابزارهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری می‌تواند به قصه‌گوی دیجیتال تبدیل شود؟
بله یک فرد علاقه‌مند و آشنا می‌تواند از همه ابزارهای دیجیتال ضبط صدا و تصویر حرفه‌ای و یا آماتور مانند دوربین‌های عکاسی و فیلمبرداری خانگی، موبایل و تبلت برای خلق یک قصه دیجیتال استفاده کند. مخاطبان در دوره‌های آموزشی قصهگویی دیجیتال بعد از آموزش‌های لازم فرامی‌گیرند تا چگونه با خلاقیت از انواع ابزارهای دیجیتال حرفه‌ای و آماتور حتی با صدا و عکاسی‌های شخصی خود به یک قصه‌گوی دیجیتال تبدیل شوند.
درباره قصهگویی دیجیتال در ایران توضیح بفرمایید.
با قطعیت نمی‌توان زمان آغاز استفاده از قصهگویی دیجیتال را نزد کاربران در ایران تعیین کرد اما مستندات نشان می‌دهد نخستین گروهی که به‌طور رسمی و مستمر کارگاه‌های عملی برگزار کرد و در این حوزه، پژوهش‌های نظری انجام داده، «گروه قصهگویی دیجیتال شهرزاد» است. گروه سه نفره «شهرزاد» متشکل از من و خانم‌ها مرجان فروغی و لاله خسروی در سال 1390 با شعار «هر آدمی قصه‌ای است برای گفتن و شنیده شدن» تشکیل شد.
آیا برای استفاده از این تکنیک به آموزش نیاز است؟
همچنان که پیش‌تر هم توضیح دادم قصهگویی دیجیتال یک تکنیک نیست و برای ساختن یک قصه دیجیتالی بسته به هدف می‌توان از گستره‌ای از تکنیک‌ها استفاده کنید. قصهگویی دیجیتال در بسیاری از کشورها به‌عنوان یک رشته مستقل دانشگاهی در مقطع کارشناسی‌ارشد تدریس می‌شود.
روش قصهگویی دیجیتال در کشور آموزش داده می‌شود؟ قصهگویی دیجیتال یک روند سهل و ممتنع است؛ یعنی وقتی کارگاه قصهگویی دیجیتال از سوی یک فرد متخصص تدوین و اجرا می‌شود به‌نظر می‌رسد که روند کار خیلی آسان می‌آید اما واقعیت این است که قصهگویی دیجیتال باید از سوی فرد یا افرادی آموزش داده شود که علاوه بر تسلط به قصهگویی، دانش فنی در مورد فن‌آوری دیجیتال و رایانه، باید با حوزه‌هایی از‌جمله سواد انتقادی، روایت‌شناسی، سواد رسانه‌ای، خلاقیت نیز آشنا باشد در غیر این صورت نتیجه مطلوب حاصل نمی‌شود.
نیرو یا متخصصی در این زمینه در کشور تربیت شده است؟
در حوزه تربیت مربی درباره ظرفیت‌های قصهگویی دیجیتال، نیازها و توانایی‌های بومی ایران مطالعاتی صورت گرفته است. به‌عنوان نمونه در زمستان 1394 به‌طور فشرده یکی از تکنیک‌های قصهگویی دیجیتال را در کارگاه قصهگویی با ابزار دیجیتال در جشنواره قصهگویی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با حضور بیش از 60 تن از مربیان فرهنگی کانون معرفی و با استقبال همراه شد. حتی پیشنهاد طرح «پروژه آماده‌سازی طرح پودمانی آموزش قصهگویی دیجیتال برای مربیان فرهنگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» با مشارکت معاونت پژوهشی و معاونت آموزشی هم مطرح شده است. بنابراین اگرچه هنوز دوره‌های تربیت مربی برگزار نشده اما برخی از زمینه‌های آن فراهم شده است.
اعضای گروه شهرزاد دارای چه تخصص‌هایی هستند؟
در گروه شهرزاد، خانم خسروی سال‌ها تجربه قصهگویی و فیلم‌نامه‌نویسی داشته‌اند و اکنون مشغول نوشتن رساله دکترای در زمینه قصهگویی دیجیتال است. خانم فروغی نیز مهندس کامپیوتر هستند و در حوزه نشر الکترونیک در ایران سال‌ها سابقه پژوهشی دارند. فعالیت حرفه‌ای من نیز فیلم‌سازی مستند و عکاسی است؛ علاوه بر این بیش از 10 سال است که کارگاه‌های متعددی با محوریت پرورش خلاقیت برای گروه‌های سنی کودک و نوجوان را برگزار کرده‌ام.
در حال حاضر قصهگویی دیجیتال تا چه اندازه در کشور توسعه پیدا کرده است؟
«گروه قصهگویی دیجیتال شهرزاد» با برگزاری کارگاه‌های قصهگویی دیجیتال برای نوجوانان از شهریور سال 1391 در آموزشگاه «آریا» به‌طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. تاکنون، من و همکارانم ضمن برگزاری کارگاه‌های مستمر قصهگویی دیجیتال ویژه نوجوانان در آموزشگاه «آریا»، بر بُعد پژوهشی این حوزه هم نظر ویژه‌ای داشته‌ایم؛ از جمله حضور در نخستین «همایش دوسالانه ادبیات کودک و مطالعات کودکی» در سال 1393 در مقاله‌ای با عنوان «کاربرد قصهگویی دیجیتال در ترویج خواندن»، میزگرد تخصصی «افق‌های نو در قصهگویی» در هجدهمین دوره جشنواره بین‌المللی قصهگویی کانون پرورش فکری در سال 1394 و میزگرد تخصصی «شیوه‌های نو در ترویج خواندن» در بخش جنبی نمایشگاه کتاب سرای اهل‌قلم کودک و نوجوان در سال 1395 فرصت‌هایی بوده تا بخشی از دستاوردهایمان را با دیگران به اشتراک بگذاریم. در حال حاضر هم با موزه ملک و موزه عروسک‌های ملل پروژه‌های مشترکی را تعریف کرده‌ایم که نتایج آن به زودی منتشر می‌شود.
درباره برگزاری کارگاه قصهگویی دیجیتال در موزه ملی ملک توضیح بفرمایید.
کارگاه قصهگویی دیجیتال ممکن است به روش‌های مختلف برگزار شود، چراکه قصهگویی دیجیتال به‌عنوان مدل قصهگویی در قرن بیست و یکم هنوز نوپا است و هر روز به شکل جدیدی تجربه می‌شود. بنابراین برای ارائه یک پاسخ دقیق به روش گروه شهرزاد در برگزاری کارگاه‌های قصهگویی دیجیتال اشاره می‌کنم.
با توجه به شعار گروه «شهرزاد» «هر آدمی قصه‌ای است برای گفتن و شنیده شدن» اعضای این گروه خود را تسهیل‌گرانی می‌دانیم که با ایجاد فضایی مناسب برای افراد - به‌ویژه افرادی که قصه‌ای برای گفتن دارند اما به دانش فنی و امکانات دسترسی ندارند- به آنان کمک می‌کنیم تا قصه خود را بیان کنند و فرصتی برای شنیده شدن بیابند. بنابراین مرحله نخست تعریف کارگاه و تعیین اهداف آن است. اهداف کارگاه و جامعه مخاطبان و مدت زمان کارگاه است که تعیین می‌کند ما از چه تکنیک و چه ابزاری برای آموزش استفاده کنیم. مرحله دوم اجرای کارگاه است.
روش گروه «شهرزاد» در آموزش قصهگویی دیجیتال چگونه است؟
روش ما در آموزش قصهگویی دیجیتال، توجه به توانایی‌ها و ویژگی‌های فردی و همچنین احترام به نوع نگاه و تفکر تک‌تک شرکت‌کنندگان در کارگاه است؛ بنابراین هیچ‌گاه در ابتدای کارگاه ذهن شرکت‌کنندگان با مباحث نظری یا اطلاعات غیرضروری درگیر نمی‌کنیم بلکه اجازه می‌دهیم افراد در دل کار مرحله به مرحله به درک نسبی از این مساله برسند و شیوه منحصر به فرد خود را برای به انجام رساندن پروژه شخصی‌شان به‌کار بگیرند. در نهایت قصه‌های دیجیتال تولید شده از سوی شرکت‌کنندگان در یک نمایشگاه حقیقی و مجازی به نمایش می‌آیند. در کارگاه آموزشی شهرزاد همان ساحت فضای قصهگویی سنتی اتفاق می‌افتد. بدین ترتیب کارگاه قصهگویی دیجیتال انسان‌ها را در «فضای حقیقی» دوباره کنار هم جمع می‌کند تا قصه‌هایشان را برای یکدیگر تعریف کنند و با استفاده از ابزار و امکانات دنیای دیجیتال و در« فضای مجازی» دیگران را در لذت قصه گفتن و قصه شنیدن سهیم کنند.
درباره تجربه برگزاری نخستین کارگاه قصهگویی دیجیتال بفرمایید.
«قصهگویی دیجیتال» علاوه بر گسترش فرهنگ استفاده صحیح از ابزار و امکانات دیجیتال، در ترویج خواندن به ویژه میان مخاطبان کم‌سن و سال‌ها نقش بسزایی داشته است.
